Осылай отыра берсек, ертең доллар 600, 700 теңге болады

3727 просмотров
0
Галим ХУСАИНОВ
Вторник, 26 Ноя 2024, 14:00

Соңғы 15 жылда курс 400%-ға құнсызданды

Читайте также
Қазақстан 7 жылда 6 млн тонна мұнай өнімін сырттан сатып алған

Теңге бағамына қатысты түрлі сұрақтар қаптай бастады. Қатты тисе де бірден айтайын: инфляциясы жоғары және еңбек өнімділігі тым төмен дамушы елдің валютасы тек қана құнсыздана береді.

Экономикамыздың қазіргі ұсқынымен біз әлі доллардың 500, 600 және 700 теңгеге өскенін көреміз, аман болсақ. Не екі жылда, не он жылдың ішінде осыған келеміз. Соңғы 15 жылда курс 400%-ға құнсызданды. Егер ештеңе өзгермесе, 15 жылдан кейін 1 доллардың бағамы 2000 теңгеге жетуі мүмкін. Теңге тірі қалуы үшін құрылымдық реформалар жасалып, инвестициялық климат жақсартылуы тиіс.

Бұл Ұлттық банктің қолындағы дүние емес, бұл – экономика заңы, одан құтыла алмайсың. Бізге экономиканы түсініп, оны валютамыз құнсызданбайтындай етіп құру қажет.

Экономиканың сырын қарапайым мысалмен қарастырайық. Мысалы, көрші елде 1 литр сүт $1 тұрады, ал ол сүттің өзіндік құны – $0,8. Курс 450 теңге/доллар делік. Біздің елде сүттің бағасы литріне 450 теңге, ал өзіндік құны – 360 теңге. Өзара теңгерім әзірге сақталып тұр.

Сосын үкімет мемлекеттік қызметкерлердің жалақысын көтереді. Біздің халық сүт шығаратын жерде жұмыс істегісі келмей, жалақысы жоғары мемлекеттік компанияларға жүгіре жөнеледі. Содан сүт зауыты жалақыны көтеруге мәжбүр болып, нәтижесінде сүттің өзіндік құны литріне 420 теңгеге жетеді. Мемлекеттік қызметкерлердің ақшасы көбейіп, олар сүтті көптеп тұтына бастайды. Сүт өндірісін тез арада арттыру мүмкін болмай, сұраныс артып, баға да өседі. Ақыры сүттің бағасы 450 теңгеден 500 теңгеге немесе $1,11-ге жетеді.

Читайте также
Жақында сайлау өтейін деп тұрған сияқты

Көрші елдің өндірушілері бізде сүттің бағасы $1,11 екенін байқап, өз сүтін бізге үйіп-төгеді. Олар біздің нарықта сүт сатып, доллар алғысы келеді. Бірақ бізде соншама доллар жоқ болғандықтан доллардың бағасы көтеріледі. Долларға сұранысты қанағаттандыру үшін курс 500 теңгеге дейін өседі, ал сүттің бағасы қайтадан $1 болады. Біз бұрынғы күйге қайта түсеміз: сүт әлі де $1 тұрады, бірақ енді теңгемен алсаң 450 емес, ендігі 500 теңге тұрады. Былай қарасаң мемлекеттік қызметкерлер мен жұмысшылар ақшаны көбірек табады, бірақ іс жүзінде олардың сатып алу қабілеті артқан жоқ, тек инфляция өсті.

Тағы бір мысал. Көрші елде еркін экономика, дамыған институттар бар, инвестициялары мол. Олар сиырларының өнімділігін 30%-ға арттырудың жолын тауып, өз сүтінің өзіндік құнын $0,6-ға дейін төмендетті. Сатылымды арттыру үшін олар бізге сүтті $0,9 немесе 405 теңгеге жеткізе бастады. Біздің өндірушілер бұл бәсекелестікке төтеп бере алмай, жабыла бастады. Бұл сектордан инвесторлар кетіп қалды.

Көрші елдің өндірушілері біздің нарықты толық жаулап, олар енді доллар іздейді. Бұл доллар бағамының 450-ден 500 теңгеге дейін көтерілуіне әкеледі. Сүттің бағасы $0,81 болды, импорттаушылар бағаны $0,9-ға дейін көтерді, ал сүттің құны қайтадан 450 теңге болып, біздің өндірушілер қуанып қалды. Біздің өндірушілерге бірақ енді нарықты қайта жаулап, өндірісін арттыру керек. Курс 500 теңгеге жетті, сүт бағасы доллармен санағанда арзандады, бірақ теңгемен санағанда сол деңгейде қалды. Импортталатын тауарлардың бәрі қымбаттап, бұл тағы да инфляцияға әкелді.

Проблеманың себебі:

Бұл қарапайым мысалымыздағы басты себеп – өнімсіз шығындардың өсуі, жалақысы өскен мемлекеттік қызметкерлердің еңбек өнімділігі артпайды, ал көрші елде еңбек өнімділігі артады.

Егер бізде инфляция 10% болса, ал көрші елде – 2%, экономика инфляцияны азайту үшін әрдайым теңгерімді курсқа алып келеді. Демек, мұндай жағдайда валюта тек құнсыздана береді.

Шешім қандай?

Инфляция болмауы үшін бар-жоғы еңбек өнімділігін арттыру қажет. Ол үшін не инновациялар, не қарқынды даму керек. Мына нәрселер болмай, бұл мүмкін емес:

  • сапалы білім,
  • меншік құқықтарын қорғау,
  • дамыған институттар (тәуелсіз сот, мықты саяси және қоғамдық институттар, еркін БАҚ және т.б.),
  • капитал қозғалысының еркіндігі,
  • тиімді салық және ақша-несие саясаты,
  • дамыған инфрақұрылым (жолдар, электр қуаты, су және т.б.),
  • монополияларды тиімді реттеу.
Читайте также
Шымкент тұрғыны түк істемей жалақы алудың жолын тапты

Басқаша айтқанда, инновациялар мен қарқынды даму мемлекетке емес, адам мен кәсіпкерге байланысты. Мемлекет тек бизнесті қолдап, бәріне тең жағдай жасауы керек, бірақ экономикаға араласпай, кәсіпкерлердің не өндіретіні мен кімге сатуы жағына араласпауы қажет.

Сонымен қатар, уақытша мемлекеттік қолдау (мысалы, инфрақұрылымдық жобалар түрінде) пайдалы болуы мүмкін, егер ол шынымен уақытша болса және теңсіздік жағдайларын туғызбаса. Мемлекеттің қолы қатты араласқан жерде еңбек өнімділігі мен тұрақты экономикалық өсім болмайды.

Әлемдік тәжірибе:

Оңтүстік Корея немесе Сингапур сияқты елдердің жетістігі көрсеткендей, экономикалық тұрақтылық пен дамудың кілті – үлкен инвестиция, бәсекелестік орта және тұрақты институттар. Мысалы, Оңтүстік Корея жоғары технологиялық өнімдерді экспорттауға және білімге инвестиция салуының арқасында адам болды.

Сондықтан теңгенің қазіргі күйі – экономикалық саясатымыздың заңды жемісі. Еркін нарықтық экономика мен дамыған институттар құрудың орнына біз бүкіл елді мемлекеттік ресурстарға таластырып қойдық.

Фотоinbusiness.kz / Серикжан Ковланбаев.

Дереккөз: Ғалым Құсайыновтың Telegram-каналы Galim’s channel. Автордың рұқсатымен жарияланды.

Аударған: А.Олжаев.

ТАҚЫРЫПҚА ОЙ ҚОСЫП, ПІКІРІҢІЗБЕН БӨЛІСУ ҮШІН TELEGRAM КАНАЛЫМЫЗ БАР!

Регистрация для комментариев:



Вам отправлен СМС код для подтверждения регистрации.




журналист
Чистят дороги только те акимы, что боятся, что их снимут или не перевыберут: короче, дороги чистят только трусы
Нельзя заменить экономические реформы блогерами-штрейкбрехерами
Борьба с забастовками превращается в кампанию по дискредитации забастовщиков
Какимжанов "лёг" на реабилитацию
У кредиторов был месяц для предъявления претензий перед началом судебного разбирательства
Нурлан Жумасултанов: Власти хотят заново расследовать причины авиакатастрофы 2019 года
Кому и зачем нужно переписать окончательный Отчет о расследовании обстоятельств аварии Fokker-100 авиакомпании "Бек Эйр"
В Польше после перестрелки с полицией задержан 24-летний казахстанец
В польском городе Краков после полицейской погони задержаны казахстанец и украинец, подозреваемые в нелегальном владении оружием
Проекция "Узкого коридора" на бывшие советские республики
Общественно-политическое и экономическое развитие этих стран сдерживает слабое и дезорганизованное общество
"Ответ Гуриеву" от американцев
Вышедшее социсследование стало очередным свидетельством, что у Трампа почти неограниченный карт-бланш от электората
"Понравилась сатана лучше ясна сокола": как Тарас Шевченко стал моряком в степях Казахстана
Занимательная история Казахстана от Андрея Михайлова
Алма-Ата и Алматы. Остановись, мгновение!
Изучаем историю по старым архивным фотографиям
Наследник владельца алматинского ТЦ на Розыбакиева откопал из могилы отца
Сын не смог поделить с сестрой имущество и решил по ребру умершего признать ее неродной. Последуют ли его примеру наследники Болата Назарбаева?
Реклама как способ узнать о том, как жили наши прабабушки
По объявлениям в старых газетах и журналах можно составить представление о том, какой была жизнь век-полтора назад
Судьи запутались в законе
Из-за этого у жертвы пирамиды отняли его машину
Житель Семея наказал акимат за плохие дороги
Повредив автомобиль, он обратился в суд
Qarmet под героем труда Басиным
Кто на самом деле руководит многомиллиардным бизнесом
Виновные в смерти детей от отравления в СКО за полгода так и не установлены
Об этом мать детей написала в обращении в Генпрокуратуру
Зэк-шутник вновь предстал в суде Талдыкоргана, схлопотав себе дополнительный срок
Осуждённый за тяжкие преступления решил позабавится с мобильным телефоном
Земельные махинации вскрыли аудиторы ревизионной комиссии в ЗКО
А также системные проблемы в земельной комиссии
Как шымкентец до трезвого образа жизни допился
Но прежде 60-летний мужчина в пьяном угаре ударил сына ножом в грудь
Когда правительство возьмётся за яйца
Прагматично-патриотическое молодёжное движение издало "Ежедневник строителя Второй Республики" с цитатами президента
Исповедь молодого сантехника и молодого акима. Часть 1
- ВЛАДИМИР, огромное Вам человеческое спасибо от всей души и чистого сердца, самое главное здоровья и ещё раз здоровья. На таких людях как Вы, города и держатся. Профессионалов как Вы, необходимо ставить руководителями, которые знают проблему из внутри. Ещё раз ОГРОМНОЕ СПАСИБО!!!!!!!
Когда правительство возьмётся за яйца
- Просто шедевральная статья. Особенно в точности описывает функции партий, которые описаны в данной статье. Изречения которые должны быть прочитаны и приняты во внимание. Самое главное чтобы данный ежедневник был прочитан и принят во внимание. (Про выражение где фигурирует Троцкий просто ШЕДЕВРАЛЬНО и в точку)...
Отчего после публикаций Ratel.kz нервничают в ТОО "AB Energo"
- Сергей, ОГРОМНОЕ Вам спасибо за новое расследование. Всегда держите в напряжение. Ожидаем продолжение... (Интересно, что скажет ещё на это и ГУ "Аппарат акима Абайского района Карагандинской области)
Премьер Смаилов как аманат Назарбаева
- Спасибо большое , здоровье и удачи Вам и Вашим близким, то что Вы творите лучше всех государственных программ по воспитанию . Готовая программа к действию для улучшения жизни населения. Огромное удовольствие что у нас имеется такие журналисты и такой коллектив.
Депутатский запрос фракции "Ак жол": чем комитет гражданской авиации занимался пять лет
- Если случится ещё трагедия , то кого будут винить опять? Всех собак спустили на авиакомпанию Bek Air, хотя надо было просто решать проблему с незаконными постройками намного раньше этой катастрофы. Нельзя это так оставлять. Всех пересажать за коррупцию , кто являлся корнем проблемы!
Все дороги ведут в Каражал: горькая начинка "сладкого пирожочка"
- Огромное спасибо автору за проделанную работу! Только в нашей группе более 100 человек постравших от этой компании в лице гендиректора Максата Токмагамбетова, бессовестного, наглого мошенника, который почему-то до сих пор остаётся безнаказанным, хотя прокуратура и следственные органы завалены сотнями, сотнями заявлений пострадавших. Но мы не остановимся и будем добиваться, чтобы этот "человек", наконец-то, понёс наказание!
Как аким Досаев уничтожает Алматы и рейтинги президента Токаева
- Каменское плато- в р-не обсерватории идет застройка, хотя весной сошел оползень на ул Алмалыкской. Акимат частично помог организовав сброс воды с вышележащего участка на нижнюю часть улицы и домовладельцу в расчистке. Но других мер по предотвращению развития оползневой зоны не принято. Вырублен сад, на месте его строится элитный комплекс Вилла Белгравиа. Летом, здесь нехватка воды, отключения электроэнергии, что будет при вводе в эксплуатацию этого, т.к.доп коммуникаций застройщик не делает.