Шетелдің реформаларын дұрыс көшіре алмай қиналғанша, экономикалық серпілістің қазақша моделін неге құрмаймыз
"Жаңа Қазақстан" деген жап-жақсы ұран екі-ақ жылдың ішінде күлкілі сөзге айналып кетті. Таң қалатын түк те жоқ, өйткені "Жаңа Қазақстан" құру үшін ең бірінші "жаңа қазақтар" керек.
Елде шынымен жаңа дейтін қазақ әзірге көрінбей тұр. Не азайған ұрлық жоқ, іші пысқанда әйелін сабау әлі де жай біреудің де, бай біреудің де сүйікті тірлігі болып тұр. "Заңмен жүрейік" деп қанша жерден ақыл соққанымен, әркімге қара басына келгенде өз мәселесін ескі жолмен, "бармақ басты көз қыстымен" шешкен қолайлы.
Ауруы қалса да әдеті қалмаған қазақты қалай айналдырсаң да ол "жаңа қазақ" емес екен.
Аудандық судья алдына келген параны алмай қойса, білім бөлімінің басшысы бюджетті жымқырмай қойса дегенді көз алдыңа елестету мүмкін емес. Қалай бұл? Жылдар бойы басшылыққа жағымпазданып, дастарқан басына енді жеткеніңде сен қалайша жемеуің керек?
Біздің қоғамда пара деген әлеуметтік әділдік, жолыңды ашатын мүмкіндік. Біреуге пара беретіндей мұршаңның болғаны – сенің сыйлы екеніңді, жастарға үлгі болар ел ағасы екеніңді көрсетеді.
Ескі Қазақстанның серкелері де, кәдімгі ескі қазақтар да ештеңе болмағандай ұрлап та, жеп те жүр. Тіпті ұсталған жағдайда да "жаңа Қазақстанмен" келісіп, береріңді беріп құтылу қиын емес екеніне көздері жетті. Қоғамдық қатынастың отыз жыл бойы тоқтамай келе жатқан қозғалтушы күшін жойып тастау мүмкін емес. Уақыт белдеуін өзгерту де көмектеспеді, үкіметтің одан басқа ұсынатын түгі жоқ.
Заңды белден баспайтын жаңа қазақтар өсіп шыққанша бұл елде еш өзгеріс бола қоймас. Жаңа қазақтар іріктеліп болғанша тағы екі-үш буынның ауысуын күтуге тура келеді. Бірақ ұяда не көрсең, соны ілесің деген бар, жемқорлар қоғамынан жемқор еместердің өсіп шығуы қайдам шығар. Сол екі ортада мұнай мен басқа да табиғи ресурстарымыз таусылып қалса, қазақ өзін таппай-ақ кетер ме екен.
Бірақ қазақты құтқаратын бір күш бар. Ол – біздің мақтаншақтығымыз.
Оны ұлы классигіміз Мұхтар ӘУЕЗОВ дөп басқан. Ол "Абай жолындағы" Бөжейдің асында суреттелген. Абай табақ тартуға өңшең жорға аттарды сайлапты. Барлық ат күміс ер-тоқыммен ерттелген. Күтуші жігіттер бастарына тегіс жібек орамал байлапты. Ас ошағымен екі арада бұлар қос табақтан алып, қатар ызғыта жөнелгенде, өлке бойы жайнап кеткендей болады.
Қазіргі бағамен есептегенде, Абай сол асқа кем дегенде жарты миллион долларды шашты. Атырапта талайдан болмаған асымен-ақ аңыз боп қалды. Абайдан қай жеріміз кем, атақ пен абырой кез-келген қалыпты қазақ үшін өмірінің мәні.
Кешегі президент НАЗАРБАЕВ қара басының қамы үшін ірі мұнай кеніштерін тиімсіз келісімшарттармен бере салды, ол келісімдер әлі күнге құпия.
Биліктің барлық деңгейінде солай болды: қазақ қымбат жылтырақтармен мақтану үшін, өзі өзгеден ерекшеленуі үшін қолында тұрғанда небір келісімшарттарға оңды-солды қолын қойды. Қазақтың пара алуына, заң бұзуына, соңғы айфон үшін тәуекелге баруына мақтаншақтығы себеп.
Бұл жойылмайды.
Ендеше оны қазақтың қасіретіне емес, қасиетіне айналдыру керек.
Ол оңай.
Қытай сияқты адамдар арасында әлеуметтік рейтинг енгізу керек.
Қытай жылдар бойы әрбір азаматқа жақсы қылығы үшін ұпай беріп, жаман қылығы үшін ұпайын алатын цифрлық рейтинг құруға таплыныпе келеді.
Рейтингі көптерге жұмыс та, кредит те, жеңілдік те, білім мен ем алу оңай. Рейтингі аздарға ол жоқ. Сондай рейтинг құру үшін Қытай көшелерде камераларды қаптатып, тым үлкен ақпараттарды өңдеуге мәжбүр. Қазақстанның ондайға шамасы да, ақшасы жетпейді.
Біз одан оңай жолмен жүре аламыз.
Адам сапасының бір шынайы көрсеткіші – салық.
Форбс тізіміндегі жігіттер сағатына миллион теңге салық төлейді. Бірақ олардың азаматтық құқығы кәдімгі қайыршымен бірдей-ақ.
Төлеген салығына қарай әр азаматқа сан беру керек. Бізде ол онсыз да бар, көлігіне таққан нөміріне қарап алдыңда кімнің тұрғанын түсінесің ғой.
Төлеп жүрген салығың аз болса, қымбат ресторанға, қымбат автосалон мен элита тұратын жерге жолатпайтын болса. "Кешіріңіз, сізге әзірге кредитке айфон сатуға болмайды екен" десе. Цифрлық мәртебесіне сай келмейтін тым қымбат көлікпен көшеде жүрген қазақты полиция ұстап, көлігін айып тұрағына тықса.
Мемлекеттік қызметкер мен жеке бизнестегі кадрлардың ұрлауына жол ашқанша, арам жолмен ақша табу мүмкіндігінен айырған дұрыс. Қызығын көре алмасаң, қалтаңдағы көп ақшадан не пайда дегенге келтіріп. Қымбат дүние сатып ала алмасаң, ақшаны ұрлап қайтесің?
Көшедегі қымбат көлікте отырған адам шынымен де көп салық төлейтін, елге салықпен пайдасын тигізген лайықты бай болуы тиіс.
Осындай рейтинг пен шектеулермен халық салықты қуана төлеп, салық төлеушілер сыйлы бола бастайды. Әйтпесе біз қазір жетім-жесірдің аузынан жырылған ақшаға ас беріп жүргендерді сыйлап жүрміз.
Қазақтың мақтаншақтығы сол күйі қала береді. Бірақ оны енді салып ала алмайсың, оған тек адал еңбекпен жетесің.
Бұл деген өзгеріс. Сөйте-сөйте адам боламыз.
Сонда ғой жемқорлық пен тамыр-таныстықпен көтерілу сап тыйылады. Сонда билікке байлар емес, ақылдылар өте бастайды.
"Жаңа қазақты" өсіріп шығару үшін қазақтың мақтаншақтығын осылай пайдалануға болады.
…Анау Яндексте жүрген қазақтар өзінің рейтингі үшін жанын береді. Тіпті көлігіне мінетін жолаушының рейтингіне де қатты қарайды…
Былай қарасаң жай ғана сандар, бірақ дүние өзгеріп салады.
Фото: соцсети/Караван.
ТАҚЫРЫПҚА ОЙ ҚОСЫП, ПІКІРІҢІЗБЕН БӨЛІСУ ҮШІН TELEGRAM КАНАЛЫМЫЗ БАР!
