Ұлттық экономика министрлігі оны жасай ала ма?
Кейбір үкіметтің бастамалары таңқаларлық. Қазақстанды 2025 жылға дейін дамытудың жаңа стратегиялық жоспары да сондай сияқты. Мысалы, халықтың сатып алу қабілеттін өсіру.
Армандауға болмай ма?
Үстіміздегі жылдың 28 қарашасында өткен Үкімет отырысында Ұлттық экономика министрі Тимур СҮЛЕЙМЕНОВ 2025 жылға дейін Қазақстанның стратегиялық даму жоспары бойынша үкімет қол жеткізетін бірқатар экономикалық мақсаттарды баяндады.
Орталық атқарушы орган ретінде, СҚП бойынша жан басына шаққандағы жалпы ішкі өнім тағайындалды.
«2025 жылға дейін халықтың жан басына шаққандағы ЖІӨ-нің сатып алу қабілетінің паритеті бойынша 46 100 АҚШ долларына дейін өсуін қамтамасыз ету қажет», - деді министр.
Т.Сүлейменовтың сөйлеген сөзінде өндіріс әдісімен есептелетін қосымша құны бойынша халықтың жан басына шаққандағы жалпы ішкі өнім индикаторы туралы емес, сатып алу қабілеттілігінің теңдігімен халықтың жан басына шаққандағы жалпы ішкі өнім көрсеткіші туралы болған.
Айтпақшы, соңғы көрсеткіш белгілі бір елдің халқының әл-ауқатының орташа өсуін бағалау үшін ыңғайлы, ал бірінші индикатор басқа елдердің сатып алуларының әлеуетін (халықтың) дәлірек көрсетеді.
Бірден көзге түсетіні, бұл біріншіден, шамадан тыс өршілдік, ал екіншіден, осы көрсеткіш бойынша үкімет мақсатының қол жетімсіздігі.
Біріншісіне - Дүниежүзілік банк (ДБ) мәліметтері көрсетіп тұр. Бұл деректерге сәйкес 2015 жылы Германия, Австралия және Бельгия сатып алу қабілетінің паритеті бойынша жан басына шаққандағы салыстырмалы ЖІӨ 47,999 АҚШ доллары (17-орын), 46 466 АҚШ доллары (19-орын) және $ 45 608 (20-орын), тиісінше.
Аталған мақсаттардың қол жетімсіздігі Дүниежүзілік банктің деректеріне сәйкес өткен жылмен салыстырғанда Қазақстандағы сатып алу қабілетінің паритеті бойынша халықтың жан басына шаққандағы ІЖӨ осы елдерге қарағанда 2 есе аз - 25 045 доллар (49-шы орын) болған.
Бұл мақсатқа жету үшін Ұлттық экономика министрлігі (ҰЭМ) 2017 жылы осы көрсеткіштің өсуін және алдағы 7 жылда жылына $ 2,5 мыңнан асатындығын қамтамасыз етуі тиіс.
Дүниежүзілік Банктің деректері бойынша 2016 жылы Қазақстандағы сатып алу қабілетінің паритеті бойынша жан басына шаққандағы ЖІӨ 219 АҚШ долларына ғана өсіп, 25 264 долларға дейін жеткен болса, оны үкімет шенеуніктері қаншалықты іске асыра алады?
Министрлер де біртүрлі болады
Әрине, 2015 және 2016 жылдардағы дағдарыс жылдары және Қазақстан экономикасының өте қиын болғанын ұзақ уақыт талқыға салуға болады, сондықтан көрсеткіштің өсуі өте аз болды деп.
Дегенмен, алдағы жылдарда СҚП-ға жан басына шаққандағы ЖІӨ-нің жылына 2,5 мың АҚШ долларынан артық өседі деп күтілетіні күмән тудырады.
Ең үлкен баға бойынша бұл мақсат үшін Қазақстан экономикасының жалпы өнімі 2025 жылға дейін жыл сайын орташа есеппен 10% -ды құрайтын «семіз» 2000-шы жылдарға қайта оралуы тиіс.
Дегенмен соншалықты оптимистік болжам жасайтын салмақты ең болмағанда бір сарапшы табылар ма екен. Керісінше, соңғы жылдары қазақстандық экономикада қалыптасқан жағдай балалар ертегісіндегі мына бір белгілі сөзді еске түсіреді: «бізге тек түн тұрып, күн шыдасақ болғаны».
ҰЭМ статистика комитетінің ақпарынша, Қазақстандағы ЖІӨ 2013-2016 жыл аралығында көз алдымызда азайып кетті. Егер 2013 және 2014 жылы оның көлемі сәйкесінше, $236,6 млрд және $221,4 млрд болса, онда 2015 жылы $184,4 млрд, ал бір жылдан кейін – тіпті $137,3 млрд. болды.
Және 2017 жылы экономикамыз жоғарылағанына қарамастан, ең алдымен мұнай бағасының өсуінің арқасында, алдағы жылдар 2025 жылға дейін бұдан да жақсы болады, немесе, кем дегенде осындай болады деген нық сенім жоқ.
Айта кетерлігі, алдыңғы ұлттық экономика министрі Қуандық Бішімбаевтың экономикалық таңғажайыптарға деген сенімі барынша салмақты, ал болжамдары- шындыққа жанасатын еді.
«2025 жылға дейін алғашқы жетістіктеріміздің бірі – азаматтардың әл-ауқатының көтерілуі. Біздің міндетіміз – халықтың жан басына шаққандағы ЖІӨ-ді сатып алушылық қабілет бойынша $35 мыңға жеткізу», - деді шенеунік 2016 жылдың қарашасында саясаткерлермен кездесіп, Қазақстанның 2025 жылға дейінгі стратегиялық жоспарын талқылағанда.
Яғни ұлттық экономика жаңа министрі кезінде қарастырылып отырған көрсеткіштің мақсатты мәні бірден $11 мыңға өсті – былтырғы жылдың қорытындысы бойынша қосымша құн бойынша есептелген жан басына шаққандағы ЖІӨ-нен де көп болды. Статкомның ақпарынша, 2016 жылы бұл көрсеткіш $7715 болды, яғни 2013 жылғы $6176-дан түсіп кетті, ол сол кезде Қазақстанның тәуелсіздік жылдарындағы ең жоғарғы $13 891 мәніне жеткен болатын.
Жарқын болашаққа күмән бар
Егер сатып алушылық қабілет тепе-теңдігі бойынша жан басына шаққандағы ЖІӨ көрсеткіші бойынша егер біздің республика 2015-2016 жылдары ВБ ақпарына сәйкес, елдердің алғашқы бестігіне кіріп, 49-орында болса, онда жан басына шаққандағы ЖІӨ көрсеткіші бойынша қосымша құн бойынша жағдай барынша төмен.
Халықаралық валюталық қор рейтингіне сәйкес бұл параметр бойынша Қазақстан 2016 жылы бірден Ливияның алдында (84) 83-орынға шықты. Оның үстіне қордың бұл көрсеткіш бойынша бағасы статкомитеттің ақпарымен сәйкес келмейді. ХВҚ ақпары бойынша Қазақстанда қарастырылып отырған индикатор былтыр $6472 деңгейінде бағаланды.
Қызық жайт: егер қор мәліметі бойынша қарасақ, онда Ливиядағы жан басына шаққандағы ЖІӨ шегі - $12 377 - 2010 жылға сәйкес келді, яғни ішкі қақтығыс туындағанға дейін бұл мемлекетте және батыс елдердің интервенциясында 2011 жылы. Бұл ретте өзара соғыстардың 5 жылға созылуынан Ливияда бұл көрсеткіш, ХВҚ ақпары бойынша, $6219 төмендеген, 2016 жылы $6158 дейін. Қайталап айтайық, Қазақстанда бұл көрсеткіш тек 3 жылда төмендеді, 2013 жылдан 2016 жылға дейін, дәл сол көрсеткішті көрсетті - $6176.
Сонда атап айтсақ, Қазақстанда ішкі тұрақтылыққа қарамастан, дағдарыс пен ұлттық валютаның көптеген девальвациясы қарастырылып отырған индикаторды мұнай бағасының төмендеуімен бірге Ливиядағы ішкі әскери қақтығыстың кесірінен орын алған көрсеткішке ұқсас қылды.
Әрине, салыстыру барынша шартты, бірақ ол қазіргі қазақстандық үкіметтің экономикалық таңғажайыптар жасауға қабілетті ме жоқ па дегенді ойлануға себеп болады. Себебі тіпті ішкі тұрақтылық жағдайында да ол дағдарыстық жағдайда 2014-2016 жылдарға қосымша құн бойынша есептеген жан басына шаққандағы ЖІӨ екі мәрте төмендеуіне жол бермеуге қабілетсіз болып шықты.
Дереккөз: ҚазТАГ
Фото: kapital.kz
