Жылдың басты экономикалық нәтижелерін сәтті деп атауға келмейді
2017 жыл аяқталуға таяу. Өтіп бара жатқан жылдың негізгі және барынша жалпы экономикалық қорытындысын шығаратын кез. Әлбетте, олардың ішінде бастылары ретінде қазақстандық экономиканың өсім қарқынының салыстырмалы түрде жоғарылағанын және банк саласының қаржылық тұрақтылығын арттыру бойынша Ұлттық банк бағдарламасын атап өтуге болады. Алайда олар бірмәнді емес.
Жақсы да емес, жаман да емес
Егер биылғы ЖІӨ өсімінің қарқыны туралы айтсақ, ұлттық экономика министрлігінің ақпарынша, (ҰЭМ) 11 ай ішінде олар 3,9% құрады. Оның үстіне 2017 жылғы экономикалық өсім бойынша үкіметтің бастапқы болжамы бойынша алынған нәтиже министрлер кабинеті үшін күтпеген жаңалық болды. Еске салсақ, бұған дейін ҰЭМ-да биыл экономика өсімі 1,9% болады деп күткен болатын. .
Қаңтар-қарашадағы ЖІӨ өсімінің жоғары көрсеткіші шенеуніктерге қуанышты жаңалықен бөлісуге себеп болды.
«Осы уақыт ішінде (2017 жылдың 11 айы – ҚазТАГ) біздің еліміз жан-жақты және табысты дамып келді. Барлық салада динамикалық даму қамтамасыз етілді. Кәсіпорын қарыштап дамуда - өсім 7,3% құрайды. Ал былтыр бұл көрсеткіш түсіп кеткен еді. Оған бірнеше негіз де бар. Ал мұнай өндіру мен өңдеуші кәсіпорын өсімі жоспардан жоғары. Мәселен, біз мұнай өндірісі бойынша өсім 8,3% болады деп күткен едік, ал қазірдің өзінде өсім 10,9% болып отыр. Өңдеуші өнеркәсіп бойынша өсім 4,5% болады деп күткен едік, қазірдің өзінде 5,2% болып отыр», - деп мәлімдеді 12 желтоқсанда ұлттық экономика бірінші вице-министрі Руслан ДАЛЕНОВ.
ЖІӨ өсімінің қарқыны жалпы және жекелеген салаларда, атап айтсақ, үміттендірсе де, бұл нәтижені табысты деп атауға және оны жан-жақты дамыған деп сипаттауға әлі ерте. Себебі мынада.
Біріншіден, ЖІӨ өсімінің жаман емес көрсеткіші, сондай-ақ қаңтар-қараша айларындағы өндіруші және қайта өңдеуші өнеркәсіптің көрсеткішіне экономика шығарылымы бар болғаны 1% артқанда қол жетіп отыр.
Екіншіден, экономикалық өсім тағы да қамтамасыз етілді, бірінші кезекте, «қара алтынның» әлемдік бағасының көтерілуі және Қашаған кен орнындағы мұнай өндіру өсімі есебінен.
Бұл тұрғыдан қарағанда ұлттық экономика министрі Тимур СҮЛЕЙМЕНОВТЫҢ 12 желтоқсанда үкімет отырысында келтірген көрсеткіштері нақтырақ болады. Сол кезде ол Атырау облысындағы өнеркәсіптегі 21,4% деңгейіндегі барынша өсімге «Қашағандағы тұрақты мұнай өндірісі есебінен қамтамасыз етілгенін» айтқан еді.
Нәтижесінде, министрдің ақпарынша, ағымдағы жылдың 11 айында Қашаған кен орнында 7,3 млн тонна өндірілген – 5 млн тонна деңгейіндегі бастапқы жылдық жоспардан 46% жоғары.
Дүниежүзілік банктің қазақстандық экономика туралы күздегі баяндамасындағы көрсеткіші де нақтырақ, оның үстіне ол бірден тақырыбынан да көрініп тұр: «Қазақстан – экономикасы көтерілуде, және бұл ең алдымен мұнайдың арқасында».
«Экономикалық өсімнің басты қозғаушы күші мұнай саласы, себебі мұнай өндірісі 2016 жылдың қазан айында көптен күткен Қашаған мұнай кен орнын іске қосқаннан кейін 2017 жылдың алғашқы тоғыз айында 12,5% өсті», - делінген құжатта.
Бұл ретте ол қазақстандық экономиканың өсуіне мұнай бағаларының да үлесі барына назар аудартады.
«Былтырғы жылмен салыстырғанда 2017 жылдың алғашқы тоғыз айындағы мұнай бағасының 24% өсуінің нәтижесі болып табылатын сауданың барынша қолайлы жағдайы да мұнай саласы көрсеткішінің жақсаруына себебін тигізді. Сонымен қатар, мұнай өнеркәсібіндегі өндірісті кеңейту бойынша жаңа жобалар мұнай саласындағы өсімді жоғарылатты», - делінген баяндамада.
Мұның барлығы Қазақстан экономикасының өсіміне бұрынғыша экстенсивті сипат тән екенін білдіреді, яғни сапалы емес, жиынтық шығарылымдарды тарту есебінен, бірінші кезекте жаңа табиғи ресурстарды, санды болып отыр, ал өңдеуші өнеркәсіптің қаңтар-қарашадағы өсім қарқыны өндіруші салалардың ұқсас көрсеткіштерінен 2 есе төмен болып отыр.
Сондықтан шенеуніктердің қуанулары орынсыз, ал олардың экономика және оның жекелеген салалар бойынша нәтижелері табысты және жан-жақты дегендері өз қалауларын шындыққа жанастыруға тырысқандай болып табылады.
Ақша көптік етпейді ме?
Мемлекет жұмсаған сома бойынша кетіп бара жатқан жылдың тағы бір маңызды экономикалық оқиғасы банк секторының қаржылық тұрақтылығын арттыру жөніндегі Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкінің (ҚРҰБ) бағдарламасын іске қосу деп санауға болады.
Еске салайық, бұл бағдарламаны іске асырудың бірінші кезеңінде (2017 жылғы маусым) Казкоммерцбанк алдындағы берешегін өтеу үшін БТА Банкіне 2,4 триллион теңге бөлу арқылы Қазкомға ауқымды мемлекеттік қолдау көрсетілді.
Екінші кезеңде қазан айында бағдарламаға «АТФБанк», «Еуразиялық банк», «Цеснабанк» және «Банк ЦентрКредит» қосылды. Осы екінші деңгейдегі банктерге (ЕДБ) мемлекеттік көмек көлемінің жалпы сомасы 410 млрд. теңгені құрады, оның ішінде АТФБанк пен Цеснабанк 100 млрд. теңге, Еуразиялық Банк 150 млрд теңге және Банк ЦентрКредит арқылы 60 млрд. теңге алды.
Сонымен қатар, қарашада Bank RBK-ті шұғыл құтқару қызметін қосу қажет. Акционері Владимир Кимнің айтуынша, Ұлттық Банк банк секторының қаржылық тұрақтылығын арттыру бағдарламасының аясында 22 қарашада RBK-нің бірінші траншын 120 млрд. теңге бөлді. Реттеуші келесі жылы қаңтарында банкке тағы 123,7 млрд. теңге бөледі деп болжануда.
2017 жылы тек банк секторының қаржылық тұрақтылығын жақсарту бағдарламасының аясында 7 банкке қолдау көрсету үшін ғана мемлекет үлкен соманы - Т2,93 триллион доллар немесе 8,7 млрд доллар бөлді деп есептеуге болады. Салыстыру үшін айтсақ, бұл сома Ұлттық қордан 2015 жылы республикалық бюджетке бөлінген трансферттен - 1 трлн. теңге, 2016 жылы - 453 млрд теңге, ал 2017 жылы - 50 млрд артық.
Сонымен қатар, бірінші кезекте Ұлттық Банк келесі жылы РБК-ға қосымша қолдау көрсету ретінде қосымша қаражат жіберуге ниетті екенін ескерсек, екіншіден, 15 банк бастапқыда реттеушінің бағдарламасының әлеуетті қатысушылары болды, банк секторына берілген мемлекеттік көмектің бұл көлемі түпкілікті болып табылмайтыны анық.
Дүниежүзілік банктің ақпараты бойынша, ағымдағы жылдың үшінші тоқсанында Ұлттық Банктің Проблемалық несиелер қорына (ПНҚ) 6,5 млрд. доллар капиталдандырылды, егер осы күзде банктерге ұсынылған қолдаудың сомасын шегеріп тастасаңыз, онда ПНҚ $4,8 млрд. болып шығады.
Басқаша айтқанда, келесі жылы банк секторын қолдауға 4,8 миллиард доллардан астам қаржы бағытталатын болады, ал екінші деңгейдегі қазақстандық банктерге көрсетілетін мемлекеттік көмектің жалпы сомасы 13,5 миллиард доллардан асуы мүмкін, немесе бүкіл банктік сакторының активтерінің шамамен 20 пайызын құрайды.
Сондықтан, Ұлттық Банктің бағдарламасының мәнісі зор. Біріншіден, екінші деңгейдегі банктерге қолдау көрсету үшін бөлінген сома тіпті банк секторындағы проблемалардың ауқымын көрсетеді, әсіресе, ҚРҰБ-не банктердің берген қаржы жағдайы туралы есептері оны сенімсіз деп айтуға боларлықтай.
Екіншіден, банк секторының жұмыс істемейтін несиелері проблемасын түбегейлі шешу үшін реттеуші бағдарлама соңғы 10 жылда Ұлттық Банктің маңызды қадамына айналды. Дегенмен, бұл қадам тым кеш жасалған сияқты көрінеді.
Үшіншіден, 15 жылға есептелген бағдарламаны табысты жүзеге асырған жағдайда, экономиканы банктік кредиттеудің өсуін қалпына келтіру күтілуде. Соңғы бірнеше жылдағы соңғы көрсеткішпен жағдайдың қалауына жол бермейтіні және жақын арада жақсы өзгерістерге әкелетіні екіталай.
Бағдарламаның күмәнсіз жағымды аспектілерінің бірі, мәселен, жұмыс істемейтін несиелердің үлкен көлемімен проблеманы шешуге және банктік сектордың қаржылық тұрақтылығын арттыруға бағытталды, сонымен қатар реттеуші банк секторындағы салымшылардың сенімін сақтауға әрекет жасайды.
Алайда Ұлттық Банктің бағдарламасы айқын кемшіліктерге ие. Біріншіден, бұл банктерді қолдауға жұмсалатын мемлекеттік қаржының үлкен көлемі. Және барлық бөлінген ақшалардың бір кездері қайтарылатындығына кепілдік жоқ. Біріншіден, БТА-ның Қазком алдындағы қарызын өтеуге жұмсалған қаражаттарға қатысты, ал тағы да еске саламыз - бұл 2,4 трлн.
Өйткені, бұл көмекке жауапкершілік ҚКБ-ден емес, БТА-дан беріліп отыр, себебі проблемалық активтердің нақты құны бүгінгі күні қолдаудың көлемінен бірнеше есе аз.
Бұдан басқа, екінші деңгейдегі банктерге көп миллиардтық қаржылай көмек көрсету арқылы Ұлттық Банк моральдық зиян деп аталатын деңгейді арттырады, яғни банк секторындағы шешімдерді банкирлер мен несиегерлер арасында да, банктік инвесторлар мен инвесторлар арасында да жауапсыздықтың ұзақ мерзімдік тәуекелдерін жасайды.
Егер сіз Ұлттық Банктің бағдарламасының салмағы мен шамадан тыс масштабын алсаңыз, онда неғұрлым асып түсетін нәрсені біржақты айту қиын. Сондықтан банк секторының қаржылық тұрақтылығын арттыру жөніндегі реттеушінің саясатының тиімділігі туралы мәселе ашық болып қала береді.
Бұл кетіп бара жатқан жылдың ең жалпы экономикалық нәтижелері. 2018 жылы Қазақстан экономикасын қандай тәуекелдер күтіп жатқанын біз оны жеке мақалада талдаймыз.
Дереккөз: ҚазТАГ
